Tomasz Rakowski. "Etnografia/animacja/ sztuka. Nierozpoznane wymiary rozwoju kulturalnego".
Recenzja Anny Szutowicz z Grupy IQS.

Właśnie wydana "Etnografia/animacja/sztuka. Nierozpoznane wymiary rozwoju kulturalnego" pod redakcją Tomasza Rakowskiego stanowi podsumowanie etnograficzno-artystycznego projektu realizowanego w dwóch mazowieckich miejscowościach: w Ostałówku i Broniowie. Książkę otwiera mapa tych miejsc, z której dowiadujemy się, gdzie są sklepy, gdzie straszy, a gdzie mieści się kapliczka Pawła Althamera. Sposób konstrukcji mapy i jej legendy to dobra zapowiedź klimatu książki - nie ma tu emic i etic, jest nowy język opowieści, w której "Staw" (pozycja 17) kryje "ponoć zakopany czołg", a "Dawny ośrodek zdrowia" (pozycja 43) został opisany jako ".przyszła świetlica?". Książkę zamyka oś czasu ukazująca historię działań prowadzonych w latach 2005 (począwszy od badań terenowych Tomasza Rakowskiego i studentów Instytutu Kultury Polskiej) - 2012 (po kolejne przedsięwzięcie badawcze, artystyczne i animacyjne, w ramach którego wychodzi niniejsza książka).

"Etnografia/animacja/sztuka" jest zapisem (w postaci tekstu, zdjęć oraz filmu Poli Rożek dołączonego do książki) doświadczeń badawczo-animacyjnych 19 członków i członkiń "Kolektywu Terenowego" - etnografów i etnografek, animatorów i animatorek, artystów i artystek, ale przede wszystkim zapisem spotkania ludzi zamieszkujących różne kulturowe światy. Spotkania, które zaowocowało m.in. powstaniem partyzantki ogrodniczej, performanceu panien młodych czy też zupełnie fantastycznej wystawy "Historii broniowskiej myśli socjologicznej".

Myślałam o tej książce, gdy w zeszłym tygodniu wracałam "z fieldu" (nomen omen, tym razem faktycznie wśród pól, a nie kamer i luster weneckich) z maleńkiej wsi nieopodal Garwolina, gdzie w ramach marketingowych badań etnograficznych gospodynie pokazywały i opowiadały, jak i co gotują. Mijając kolejne kapliczki - za Chrystusem w prawo, skrótem przez las, przy Maryi znów w lewo na asfaltówkę już prosto na Warszawę - odtwarzałam w głowie performance odmrażania, obierania, krojenia, przyprawiania, gotowania, znów przyprawiania, pokrzykiwania na dzieci i karmienia, plus oglądania telewizji w tym samym czasie. Ale też kolejną narrację o strategiach zakupowych, które pozwalają wyżywić liczną rodzinę za niestałe pieniądze zarabiane na czarno - rzadko w wysokości płacy minimalnej. Niezależnie od wartości poznawczej: chapeau bas.

Myślałam, z racji na kulinarny temat własnych badań, szczególnie o zawartym w "Etnografii/animacji/sztuce" wywiadzie z Elżbietą Jabłońską, która realizowała w Broniowie i Ostałówku projekt "Kobiece smaki" patrząc na gospodynie domowe jako na niedocenione "bohaterki dnia codziennego". Ten i inne teksty zawarte w zbiorze są dla mnie ciekawe i nowe przede wszystkim z dwóch względów:

Po pierwsze dlatego, że to kolejna po "Łowcach, zbieraczach, praktykach niemocy" książka Tomka Rakowskiego, która akcentuje sprawczość ludzi, o których mamy tendencję myśleć jako pasywnych i marginalnych. Ja myślałam tak o mieszkańcach wsi jako studentka i z podobnymi uprzedzeniami zmagali się moi studenci zabrani do Zatorów i Brańszczyka. W jednym z tekstów składających się na "Etnografię/animację/sztukę" reżyser Wojtek Ziemilski pisze, że zaproszony do projektu wybierał się do "Polski B, biednej zapomnianej, pozostawionej samej sobie" i że jego przesądy o "gorszych obyczajach gorszej grupy ludzi" okazały się tyleż niesprawiedliwe, co trafne "jeśli oceniać ich sposób dowartościowania, społecznego dopieszczenia, którego Polsce A się nie szczędzi" (2013, s. 186). 40% Polaków i Polek mieszka na wsi. Książka stanowi nowy sposób opisu kultury wsi bez egzotyzowania, archaizowania i homogenizowania. Kolektyw przydaje ważności "myśli oddolnej" związanej z działaniem lokalnym, codziennym praktykom osadzonym w wiejskich światach znaczeń.

Po drugie dlatego, że "Etnografia/ Animacja/ Sztuka" wydają mi się ważne dla każdego, kto zajmuje się badaniami, szczególnie tymi inspirowanymi metodą etnograficzną. Książka zmusza do refleksji nad relacją i zależnością pomiędzy badaczami czy badaczkami i podmiotami badania. Ale też nad zacierającymi się granicami badań etnograficznych.

Anna Szutowicz
Grupa IQS





Zapraszamy do zapoznania się z pozostałymi recenzjami